Of het nu het moment van spanning is die je voelt bij het winnen van een spelletje eenentwintigen of tijdens een avondje klaverjassen, de fascinatie voor speelkaarten trekt spelers om vele verschillende redenen. We maken een reis langs de geschiedenis van de speelkaarten. Een reis door de tijd, vanaf het begin in het Verre Oosten tot en met de speeltafels van nu. Achter een simpel spel speelkaarten schuilt een lang verhaal.

Made in China

In China werden de eerste versies van speelkaarten gemaakt van been en ivoor als alternatief voor domino, schaken en dobbelspellen.

Thee, papier, vuurwerk en noodles – dit alles komt uit China en ook speelkaarten vormen daarop geen uitzondering. De eerste speelkaarten komen we tegen tijdens de  Tang Dynasty (618-907), toen in China gespeeld werd met kaart-stenen, gemaakt van bot en ivoor, als alternatief voor domino, schaken, Mahjong en het dobbelen. Met de uitvinding van het papier in de 12e eeuw, werd er voor het eerst geschud en gedeeld met papier waarop symbolen stonden als bamboe, wapenstokken, munten en getallen.

Het Midden Oosten

De 4 kaartsymbolen verschijnen voor het eerst in het Midden Oosten als munten, bekers, zwaarden en stokken.

Al gauw reisden speelkaarten de wereld rond, te beginnen in het Midden Oosten. De Islamitische wereld gaf er een nieuwe draai aan en met de introductie van 4 kaartsoorten, een rangorde en beeltenissen werd de basis gelegd voor de speelkaarten die we vandaag de dag kennen. Waren de vier symbolen ooit munten, bekers, zwaarden en stokken, geleidelijk aan evolueerden deze tot respectievelijk de ruiten, harten, schoppen en de klaver symbolen. Uiteindelijk bevatte het kaartspel van de Mammelukken uit Egypte 52 speelkaarten met vier kleuren, tien ‘nummer’ kaarten en drie hofkaarten. Deze hofkaarten waren de ‘malik’ ofwel de koning., de na'ib malik ofwel Vice Roy (vice koning) en de thani na'ib wat staat voor tweede plaatsvervanger.

De Franse Slag

De speelkaarten naar Frans ontwerp zoals we deze vandaag de dag kennen met plaatjes die symbool staan voor authentieke historische personen.

De intrede van de speelkaarten in het Europa van de 14e eeuw, ging gepaard met allerlei nieuwe ontwerpen die te kust en te keur opdoken. Kaartspelletjes varieerden op basis van culturele invloeden met afbeeldingen zoals bloemen, beren, konijnen, valken, rozen, honden en zwijnen. In Duitsland verschenen kaartspelletjes met harten, bellen, bladeren en eikels, terwijl de Spaanse en Italiaanse versies de symbolen uit het Midden Oosten bleven volgen, zij het met ruimte voor eigen variaties daarop, dus bijvoorbeeld zwaarden, bekers, stokken en fraaie gouden munten. Kaartspellen uit Oost Europa, met name uit het gebied dat we tegenwoordig kennen als Tsjechië  hadden weer afbeeldingen met dieren, muziekinstrumenten, zwaarden en hellebaarden. Echter was het Frankrijk, zoals we wel vaker zagen in die tijd, dat de toon aangaf en het ontwerp neerlegde van het kaartspel zoals we het nu nog spelen met schoppen, ruiten, harten en klaver symboliek en de afbeeldingen welke authentieke historische figuren voorstellen.

Heer of Koning

Harten Koning

  • Schoppen Heer - Koning David van Israël,
  • Ruiten Heer - Julius Caesar,
  • Klaver Heer - Alexander de Grote,
  • Harten Heer - Karel de Grote.

Wist je dat?

De Harten Koning is de enige koning in het spel zonder snor en met een zwaard door zijn hoofd, dus in het spel ook wel gekroond tot de zelfmoord koning. Op vroegere versies van de kaart staat de hartenkoning ook wel afgebeeld met een bijl. Na verloop van dreigde als gevolg van slecht kopieerwerk  de bijl het hoofd meer en meer te verdringen en werd deze vervangen door het zwaard dat zich recht door het hoofd van de koning lijkt te boren.

Vrouw of Dame

  • Schoppen Vrouw - Athena, de Griekse godin van de oorlog,
  • Ruiten Vrouw - Rachel, aardsmoeder en vrouw van Jacob,
  • Klaver Vrouw - Argea, koningin uit de Griekse mythologie of Argine anagram van Regina, wat latijns is voor koningin,
  • Harten Vrouw - Judith, heldin uit de Bijbel die Israël behoedt voor een Assyrische invasie.

Boer

  • Boer - Ogier de Deen, ridder bij Karel de Grote,
  • Schoppen Boer - Hector, Trojaanse prins,
  • Ruiten Boer - Judas de Makkabeeër, Hebreeuwse strijder of Lancelot, ridder van koning Arthur,
  • Klaver Boer - strijder voor Jeanne d’Arc, behorend tot het hof van Karel de Grote.

Wat zeggen de kaarten?

Toen de kerken in Europa het gokken gingen verbieden, werden veel kaarten aan het spel toegevoegd om het oorspronkelijke spel te verbloemen. Zie hier de basis voor de latere tarotkaarten, veel gebruikt in de waarzeggerij.

Noem de woorden Tarot en kaarten en gelijk denk je aan een waarzegster die je de toekomst voorspelt. Tarot komt eigenlijk voort uit een gewoon spel kaarten. Toen de kerken in Europa het gokken gingen verbieden, werden veel kaarten aan het spel toegevoegd om zo het oorspronkelijke spel maar te verbloemen. Merk bijvoorbeeld eens op hoe zeer de symboliek op de tarotkaarten overeenkomt met de symbolen van de speelkaarten uit het Midden Oosten, met zwaarden, sokken (of staf), bekers en munten. Tarot gebruikt ook afbeeldingen als heer en vrouw, evenals het aantal kaarten van aas tot tien. Tarot begon met 78 kaarten als een spel genaamd ‘Triomf’, een beetje vergelijkbaar met Bridge. Het verscheen voor het eerst tussen 1430 en 1450 in Noord-Italië, onder de naam ‘tarocchi’. Aanhangers van het occulte zagen achter de symboliek bijzondere krachten schuil gaan waarmee een kijkje kon worden genomen in de toekomst. Net zoals de Mammelukken uit het Oude Egypte dit overigens deden met de hiërogliefen bij hun op de kaarten .

Schoppen Aas

 

“Duty Three Pence "- De Schoppen Aas onderscheidde zich van oudsher al, omdat je aan deze kaart zou kunnen zien of er belasting was betaald op de speelkaarten.

Merk jij ook op dat het vooral de Schoppen Aas is die vaak opvalt in een kaartspel? Dat is niet geheel toevallig. De Europese heersers zagen hun kans schoon om met de stijgende populariteit van kaartspelletjes hier een flink graantje van mee te pikken. Dat deden zij door belasting te heffen op elk spel kaarten. Aanvankelijk werd er een stempel op de verpakking van de speelkaarten geplaatst, waarmee werd aangegeven dat er aan de fiscale heffing was voldaan. Later, zo vanaf 1700 verhuisde dit stempel naar de bovenste kaart van het spel, inderdaad - de Schoppen Aas. Tot op de dag van vandaag wordt de schoppen aas vaak nog steeds beschouwd als de belangrijkste kaart van het spel.

Boer - in het Engels: The Jack !

Zonder Boer geen Oogst

Ooit afgevraagd waarom het derde plaatje in rang een boer is en niet een prins of een ridder? De drie hofkaarten worden al lange tijd gevormd door het trio heer, een vrouw en boer. Nu maken we even een stap naar de Engelse geschiedenis, waar de boer al jaren een naam heeft, namelijk Jack (vandaar dus ook die letter ‘J’ op de kaart). Voor die naam zijn er een paar verklaringen:

  • Voor de naam Jack zijn een paar verklaringen. Ten eerste slaat het op een ‘gewone man’, die een beetje tegenwicht moet bieden aan al die hoffelijkheid van de heer en de vrouw in het spel.
  • Anderen zeggen dat de term Jack ook afkomstig man zijn uit het spel cricket, waarin de slechtste slagman het laatst zijn slag mag slaan, vaak door zijn teamgenoten aangeduid als “The  Last Man Jack.”
  • Ten slotte is er een kaartspelletje genaamd ‘Game of Fours’ wat dateert uit de 16e eeuw en waarin je een Jack kon winnen voor een bepaalde combinatie met de boer.

De Joker in het Spel

Jokers door de jaren heen

Iedereen kent natuurlijk het belang van het hebben van de joker in je hand, vaak de hoogste troef in het  spel. Het woord schijnt zijn naam te danken te hebben aan het Duitse kaartspel ‘Euchre’ en in Nederland kennen we natuurlijk de basis daarvan in het spel ‘Jokeren.’ Het moderne kaartspel kent steevast 2 jokers, meestal een rode en een zwarte, overeenkomstig de twee speelkleuren in het spel. Bij het traditionele eenentwintigen wordt de joker overigens niet eens gebruikt. De geschiedenis van de speelkaarten vertelt ons een verhaal over de lange weg die de speelkaarten hebben afgelegd sinds de tijd van het inkerven van botjes, eeuwen geleden. En hoe goed je uiteindelijk ook speelt, ook dat zal eens geschiedenis zijn. Daarom kunnen we wel stellen dat het de speelkaarten zelf zijn die uiteindelijk de laatste troef in handen zullen hebben.